İran’daki Önemli Örgüt, Parti, Kurum Ve Siyasi Yapılar

Kitle Partisi (Marksist-Leninist): Rıza Åžah döneminin en eski ve en örgütlü partisi olup devrim sonrasında 4-5 yıl boyunca aktif olarak çalışmış bir partidir. Entelijansyadan oluÅŸan bu partinin bugün itibari ile faaliyetleri bulunmamaktadır.

Ulusal Cephe (Milliyetçi-Demokrat): Petrolün millileÅŸtirilmesini saÄŸlamış Musaddık taraftarlarının kurmuÅŸ olduÄŸu bir partidir. Bugün çok aktif olmasalar da eski dava arkadaÅŸları zaman zaman ortak bildiri yayınlamaya devam etmektedirler. Ä°ran’da resmi bir partileri bulunmamaktadır.

Özgürlük Hareketi (Milliyetçi Ä°slamcı-Liberal ve Demokrat): 60’lı yıllarda kurulmuÅŸ bir partidir. Ä°slamcı-Ä°ran kimliÄŸini ön plana çıkaran bu partinin kurucuları arasında Mehdi Bazergan ve Ayetullah Talagani yer almaktadır. Hâlihazırda Genel Sekreteri, Devrim sonrasında Mehdi Bazergan’ın GeçiÅŸ Hükümetinde dışiÅŸleri bankalığı yapmış Ä°brahim Yezdi’dir. Yezdi en son 20 Mart 2011’de cezaevinden tahliye olup vatandaşı olduÄŸu Amerika’ya yerleÅŸmiÅŸtir. Süreç içerisinde bölünme yaÅŸayan ve irili ufaklı pek çok harekete dönüÅŸen bu parti faaliyetlerine yurtdışında devam etmektedirler. Ä°ran’da yasaklıdır.

Ä°slam Cumhuriyeti Partisi (Ümmetçi-Ä°slamcı): Devrimden bir yıl sonra Ayetullah BeheÅŸti’nin önerisiyle, Rafsancani, Mir Hüseyin Musevi, Kerrubi, Erdebili, Hamanei gibi bugün Ä°ran’da aktif siyasetin içindeki pek çok ismin bir araya gelip kurmuÅŸ olduÄŸu en güçlü siyasi partidir. 1981’de Parti Ofisinde meydana gelen patlamada pek çok kurucu üyesini yitiren Parti’nin başına aynı olayda saÄŸ kolundan yaralanan Seyit Ali Hamenei geçmiÅŸtir. Hamanei dini lider olana kadar CumhurbaÅŸkanlığının yanı sıra bu partinin Genel SekreterliÄŸini de yürütmüÅŸtür.

Mücadeleci Din Adamları TopluluÄŸu (Åžii Ä°slamcı-Muhafazakâr): Bir grup din adamı tarafından 1978 yılında kurulmuÅŸtur. Genel sekreteri Mehdevikeni’dir

Ä°slami Koalisyon Cemiyeti (Ä°slamcı - muhafazakâr): 1960’lı yılların başında bir grup Ä°slamcı esnaf ve iÅŸ adamı tarafından Ayetullah Humeyni’nin desteÄŸiyle kurulmuÅŸtur. 2003’te isim deÄŸiÅŸtirerek Ä°slami Koalisyon Partisi olmuÅŸtur. Öncüleri Arasında Mutahhari, BeheÅŸti, Lacverdi ve Mehdi gibi Iraklı gibi isimler vardır. Partinin ÅŸu anki sekreteri Muhammed Nebi Habibi’dir. Siyasi Büro Åžefi bir dönem Risalet Gazetesi Genel Yayın yönetmenliÄŸini de yapmış Kazım Ambarloi’dir.

Mücadeleci Din Adamları BirliÄŸi (Reformist-Ä°slamcı): 1982’de Mehdi Kerrubi önderliÄŸinde kurulan birliÄŸin genel sekreteri M. Hüseyni Hoiniya’dır. Mücadeleci Din Adamları TopluluÄŸundan ayrılarak kurulmuÅŸ bir harekettir. BirliÄŸin Merkez Åžura baÅŸkanlığını eski cumhurbaÅŸkanı Muhammed Hatemi yapmaktadır. BirliÄŸin önde gelen isimleri arasında Hadi Hamanei (Dini liderin AÄŸabeyi), Ebtehi, MuhteÅŸemipur, Abdulvahit Musavilari gibi isimleri sayabiliriz. Dini Demokrasi söylemini ilk olarak kullanan ve hayata geçirmek isteyen harekettir.

Ä°slami Ä°ran Katılım Cephesi  (Sosyal demokrat- Reformist): 1997 CumhurbaÅŸkanlığı seçimlerinden sonra Muhammed Rıza Hatemi (eski cumhurbaÅŸkanının kardeÅŸi) ve serbest piyasa ekonomisine geçiÅŸten yana bir grup liberal teknokrat tarafından kurulmuÅŸtur. Cephenin teorisyenleri arasında Said Haceriyan ve Hatemi Hükümetinin 2. dönem sözcüsü Kürt asıllı Dr. Abdullah Ramazanzade gibi isimler bulunmaktadır. 2009 cumhurbaÅŸkanlığı seçimlerinden sonra cephenin önde gelenleri tutuklanmış pek çoÄŸu sonradan kefaletle serbest bırakılmışlardır. Adalet, özgürlük ve maneviyat söylemini devam ettiren cephenin ÅŸu anki genel sekreteri Muhsin Mirdamadi’dir. Ä°ran Takviminin 2 Hordad 1376 tarihinde Muhammed Hatemi’nin zaferi ile sonuçlanan CumhurbaÅŸkanlığı seçimlerinden sonra 2. Hordadcılar olarak da addedilmektedirler.

Kalkınmacı Plasmanlar Partisi (Liberal –Reformist) : KuruculuÄŸunu ve liderliÄŸini Tahran eski Belediye BaÅŸkanı Golamhüseyin Kerbascinin yaptığı bu partinin siyasi büro ÅŸefliÄŸini Muhammed HaÅŸimi yapmaktadır. Partinin manevi baÅŸkanı olarak anılan HaÅŸimi Rafsancani’nin kızı Faize ve büyük oÄŸlu Muhsin HaÅŸimi’de bu partide siyaset yapmaktadırlar. Parti HaÅŸimi Rafsancani’ye yakınlığı ile bilinmektedir. Siyasal açılımların serbest piyasa ekonomisine geçiÅŸle mümkün olabileceÄŸini düÅŸünen, bu konuda da AK Parti’yi örnek almış siyasi bir partidir.

Milli Güven Partisi (Liberal-Reformist): KuruculuÄŸunu ve Genel SekreterliÄŸini Mehdi Kerrubi’nin yaptığı parti 2009 CumhurbaÅŸkanlığı seçimlerine parti olarak katılacağı bunun da ülke demokrasisini geliÅŸtireceÄŸi düÅŸüncesiyle entelijansiyanın desteÄŸini alarak 2007 yılında kurulmuÅŸtur. Amerika ile iliÅŸki kurulmasında sakınca görmeyen parti 2009 CumhurbaÅŸkanlığı seçimlerinden sonra kapatılmıştır. BaÅŸta Kerrubi olmak üzere önde gelen isimleri tutuklanmış ve parti YeÅŸil Harekete dönüÅŸtürülmüÅŸtür.

Ä°slami Ä°ÅŸçi Partisi (Sosyal ekonomik sistemden yana – Ä°slamcı- Reformist): 1997’de ülkedeki sendikal hareketlerin boÅŸluÄŸunu doldurmak ve rejim karşıtı oluÅŸabilecek sosyalist yapılanmalara fırsat vermemek, aynı ÅŸekilde iÅŸçi ve emekçileri kanalize etmek amacıyla kurulmuÅŸtur. Partinin ÅŸu anki Genel Sekreteri Hüseyin Kemali’dir. 2009 CumhurbaÅŸkanlığı seçimlerinden sonra kısa süreliÄŸine kapatılan Ä°lna Haber ajansı bu parti tarafından kurulmuÅŸ olup yönetilmektedir.

Dini Demokrasi Partisi (Reformist- Milliyetçi-Ä°slamcı- Dini Demokrat): Kurucu Genel sekreterliÄŸini Mustafa Kevakibyan yapmaktadır. Ä°slami Ä°ran Birlik Partisi’den kopmuÅŸ bir grup tarafından kurulmuÅŸtur.

Ä°tidal ve Kalkınma Partisi (Reformistlere yakın modernist-liberal demokrat): Genel Sekreteri M.Nubaht Hakiki’dir. Fatıma HaÅŸimi Rafsancani bu partinin merkez yürütme kurulunda yer almaktadır. CumhurbaÅŸkanlığı seçimlerinden sonra merkez yürütme kurulu toplanmamış ve faaliyetlerini askıya almışlardır. HaÅŸimi Rafsancani taraftarları olarak da bilinmektedirler.

Ä°slami Ä°ÅŸçi Refah Partisi (Reformistlere yakın muhafazakârlar) : Åžimdilerde Hüseyin Serefraz’ın Genel SekreterliÄŸini yaptığı parti Hasan Ferci Golhin tarafından kurulmuÅŸtur. Tek başına aktif deÄŸildir. Meclis bünyesinde muhafazakâr milletvekilleri ile ortak hareket etmektedirler.

Ä°slam Devrimi Fedakârlar Cemiyeti (Muhafazakâr): 2005 yılında CumhurbaÅŸkanı Ahmedinejad’ın da üyesi olduÄŸu bu parti 2005 CumhurbaÅŸkanlığı seçimlerinde Kalibaf’ı desteklemeyi tercih etmiÅŸtir. Genel Sekreteri Hasan Fedai’dir.

Ä°slami Ä°ran Yeni DüÅŸünürler Partisi (Muhafazakâr Yenilikçi- ılımlı): Risalet Gazetesi Genel yayın yönetmeni Dr. Emir Muhibbiyan, Golamhüseyin Muhammedi, Mühendis Ebulfazl Kelhor ve Hüseyin NuÅŸabadi tarafından 2006’da kurulmuÅŸtur. Laricani ve Kalibaf’a yakın isimlerden oluÅŸmaktadır.

Ä°slami Toplum Mühendisleri (Ä°slamcı-Muhafazakâr): 1988’de M.Rıza Bahuner tarafından kurulmuÅŸtur. Genel SekreterliÄŸini hala Bahuner yapmaktadır, Ahmedinejad ve eski dışiÅŸleri bakanı Mutteki bu gruptandır. Ä°slami Koalisyon partisine yakınlığıyla bilinmektedir.

Ensar-ı Hizbullah (Radikal Ä°slamcı): 1991 yılında Ä°stihbarat ve DMO içindeki bazı radikal devrimci komutanlarca kurulmuÅŸtur. Kendilerini direkt dini lidere baÄŸlı olarak addetmektedirler. Önde gelen isimleri Allah Kerem, Zulkadr ve Hüccetülislam Pervazi’dir. Derin devletin silahlı ve ÅŸiddet yanlısı gençlerinden oluÅŸan bu grup özellikle öÄŸrenci hareketlerini ve muhalefet gösterilerini bastırmada kullanılmaktadır. Reformist kiÅŸilere yapılmış kimi suikastlarda da bu örgütün adı geçmiÅŸtir. Sayıları az ve toplum nezdinde pek sevilmeyen ÅŸiddet yanlısı marjinal bir gruptur. Ahmedinejad döneminde bazı devlet görevlerine getirilmiÅŸ parti yanlıları vardır. Kudüs Ordusu ile yakın iliÅŸkileri bulunmaktadır. Kurucu komutanları genelde Lübnan, Bosna, Afganistan’da savaÅŸmış Devrim Muhafızlarından oluÅŸur. Hamanei’in pek dillendirmese de bu gruba bir sempatisi olduÄŸu bilinmektedir.

Birlik Tahkim BloÄŸu (Muhafazakâr ve Reformist olmak üzere ikiye ayrılmaktadır): Devrim öncesi muhalefetin önemli ayağını oluÅŸturan üniversite öÄŸrencileri, devrimden hemen sonra farklı franksiyonlara bölünmüÅŸlerdir. Rafsancani ve Hamenei’nin desteÄŸinde kurulmuÅŸ öÄŸrenci hareketi olan Birlik Tahkim BloÄŸu Allame (Muhafazakâr) ve Åžiraz (Reformist) adında iki kola ayrılmıştır. Zaman içerisinde çeÅŸitli Ulusal ÖÄŸrenciler BirliÄŸi, Müslüman öÄŸrenciler birliÄŸi gibi farklı öÄŸrenci hareketlerine bölünen BloÄŸun Genel Sekreteri Ahmet Zeyd Abadi 2009’daki tartışmalı CumhurbaÅŸkanlığı seçiminden sonra Kerrubi’ye destek verdiÄŸi ve yeÅŸil harekette taraf olduÄŸu için 6 yıl hapse mahkûm edilerek siyasi faaliyetlerden men edilmiÅŸtir.

Kum Ä°lim Medreseleri Müderrisler TopluluÄŸu (Ä°slamcı-Muhafazakâr): 1961’de Kum kentinde Ayetullah Muntazari, Rafsancani ve Ayetullah Azeri Kumi’nin öncülüÄŸündeki bir grup din adamı tarafından kurulmuÅŸtur. Devrim öncesi gizli bir örgüt olarak çalışmıştır. Devrimin Ä°slamileÅŸmesinde en fazla rolü bulunan örgüttür. Merkezi Kum’dadır. Bugün Ä°ran siyasetine yön veren din adamlarının pek çoÄŸu bu topluluÄŸa üyedir. Bu topluluÄŸun desteÄŸini alamamış bir parti, blok veya listenin baÅŸarılı olma ÅŸansı yok denecek kadar azdır. Misbah Yezdi, Mehdevi Keni gibi isimler de bu topluluÄŸa üyedir.

Anayasayı Koruyucular Konseyi (Geleneksel muhafazakâr resmi devlet söylem ve tutumuna sahiptir.): Başında Ayetullah Cenneti’nin olduÄŸu 6 fıkıhçı 6 da hukukçudan oluÅŸan 12 kiÅŸilik bu konsey Danıştay, Sayıştay ve Yüksek Seçim Kurulu gibi bir takım görev ve yetkilere sahiptir. Mecliste alınan kararların anayasaya veya Ä°slam kurallarına uygun olup olmadığını denetleyen, gerektiÄŸinde bunu tekrar görüÅŸmek üzere meclise geri gönderen, (bu durumun tekrarlanması durumunda söz konusu kanun deÄŸiÅŸikliÄŸi veya karar, incelenmek üzere Düzenin Yararını TeÅŸhis Konseyine gönderilir) yerel yönetim seçimleri hariç tüm seçimlerde adayların adaylıklarını inceleyen kurumdur. Åžuranın fıkıhçı adayları dini lider tarafından hukukçu adayları ise Yargı erki tarafından atanmaktadır. Ä°nsan hakları savunucularını ve demokratik çevreleri en fazla rahatsız eden devlet organıdır.

Düzenin Yararını TeÅŸhis Konseyi (Devletin önde gelen bürokrat ve teknokratlarından oluÅŸan pragmatistmakyavelist bir yapısı vardır. Reformculuk veya muhafazakârlığa bakılmaz.): Anayasayı Koruyucular Konseyi ile Millet Meclisi arasındaki ihtilafları çözmek için Anayasanın 111,112 ve 177. Maddelerine binaen Ä°mam Humeyni tarafından kurulmuÅŸtur. Üyelerin hepsi üst düzey devlet yetkililerinden oluÅŸmaktadır. Ä°ngiliz Lordlar kamerasına benzer bir pozisyonu vardır. Yasama, yürütme ve yargıyı denetlemektedir. Üyeler dini lider tarafından atanmaktadır. BaÅŸkanı Rafsancani, sekreteri Muhsin Rızai’dir. GerektiÄŸinde ilgili bakan veya genel müdürler de görüÅŸmelere davet edilmektedir. Devletin genel politikasını belirlediÄŸi gibi 20 yıllık sürelerle yapılması kararlaÅŸtırılan sosyo ekonomik, sosyo stratejik önemi haiz vizyon ve programlara bu konseyde karar verilmektedir. Anayasanın 112. Maddesine uygun olarak gerekli görüldüÄŸü hallerde Düzenin yararı için Ä°slam kanununa ve anayasaya aykırı kararlar alabilmektedir.

Uzmanlar Konseyi (Din adamları konseyidir. Merkez SaÄŸ görüÅŸ hâkimdir ve grup içerisindeki reformistler törpülenmiÅŸ durumdadır.): Tamamı din adamlarından oluÅŸan 86 üyeli bir meclistir. Üyeler 8 yılda bir halk tarafından seçilmektedir. Rafsancani’nin uzun dönem baÅŸkanlık yaptığı bu meclisin ÅŸu anki baÅŸkanı Mehdevikeni’dir. Uzmanlar meclisinin iç tüzük ve görevleri arasında dini lideri azletme ve atama yetkisine sahiptir ÅŸeklinde maddeler bulunsa da tartışmalar göreceli olarak devam etmektedir. Ayrıca pratikte bunu gerektirecek bir durum en azından ÅŸimdilik ortaya çıkmamıştır. Anayasanın 107. Maddesinde bu meclisin Dini Lideri denetleme gibi bir yetkisi olduÄŸu da yazmaktadır. Bu meclise seçilecek din adamlarının Ayetullah olması ÅŸarttır. Bugüne kadar ciddi bir iÅŸlev görmemiÅŸtir.

Ä°slami Danışmanlar Meclisi (Millet Meclisi) -Åžu anda çoÄŸunluk muhafazakârların elindedir.- :290 milletvekili sayısı ile kanun çıkarmaya yetkili tek kurumdur. Milletvekili seçimleri dört yılda bir yapılmaktadır. Milletvekili seçilme yaşı en az 30 en fazla 75’tir. Milletvekilleri en az yüksek lisans mezunu olmalıdır. Ancak almış olduÄŸu lisans ile ilgili olarak beÅŸ yıllık iÅŸ deneyimi veya daha önceki mecliste görev yaptıysa veya savaÅŸ gazisi ise lisans diploması ile de aday olabilmektedir. Meclis baÅŸkanını vekiller seçmektedir. Meclis, cumhurbaÅŸkanı ve bakanlar hakkında gensoru verme yetkisine sahiptir. Uluslararası mukavele, sözleÅŸme, kararname ve kongre kararları meclisin onayından geçmek zorundadır. Yürütmenin aldığı kararlar Meclisin onayıyla kanunlaÅŸmaktadır. Mecliste azınlıklar; Yahudiler 1, ZerdüÅŸtler 1, AÅŸuri-Keldani Hristyanlar 1 Ermeniler ise Kuzey ve Güney Ermenileri olmak üzere 2 vekille temsil edilmektedirler. Dönemsel olarak deÄŸiÅŸiklik gösterse de seçim bölgeleri ve milletvekili sayıları kanunla belirlenmektedir.

Kaynak için buraya tıklayın..